Mehmed II. Konstantinopolis'i işgal ettikten sonra hemen bir saray inşaatı başlatıyor.

Fâtih Sultan Mehmed, İstanbul'un fethinden sonra buün Beyazıt Camii ile Süleymaniye Camii arazilerini de içine alan, İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü ile Üniversitenin bazı bölümlerinin üzerinde bulunduğu alana ilk sarayını yaptırmıştır. Eski Saray'ın kuruluşuyla ilgili ilk bilgiler dönemin tarihçileri Kritovoulos, Dukas ve Tursun Bey'in eserlerinde yer alır. Kritovoulos, İstanbul'un fethinin ardından Fâtih'in bazı imar faaliyetleriyle birlikte şehrin en güzel yerinde bir saray yaptırarak 1455'te tamamlandığını belirtir.

Bilgicioğlu, 02. 11. 19, B71B/12

Bir süre sonra Topkapı Sarayı inşa ediliyor. Harem zamanla buraya taşınıyor. Eski Saray, artık haremde fonksiyonu kalmamış kadınların ömürlerinin geri kalan kısmını geçirdikleri bir hapishane haline geliyor.

Vefat eden veya iktidardan düşen padişahın maiyeti, kadınları, kızları, vâlide sultanlar ve câriyelerin Harem Dairesi'nden alınarak Eski Saray'a gönderilmesi âdet olmuştur. Buraya gönderilen kadınefendiler padişah olacak oğulları yoksa hayatlarının geri kalanını burada tamamlar, kadınefendilerin oğullar?ndan biri tahta çıkarsa vâlide sultan olarak Yeni Saray'a dönerlerdi. Eski Saray, kadınlar için Topkapı Sarayı'ndan sonra ömürlerinin sonuna kadar yaşayacakları yer olarak belirlenmişse de genç ve zengin kadınların derecelerine göre devlet ricâlinden bazı kimselerle evlenmeleri sonucunda saraydan ayrılmaları mümkün kılınmıştır.

Bilgicioğlu, 02. 11. 19, B71B/12

Yeni Saray (=sarây-i cedîd-i âmire) yahut Topkapı Sarayı

Eski Saray'ın varlığına rağmen Mehmed II. (Fatih denilen) daha sonra "Topkapı Sarayı" adını alan yeni bir saray yaptırıyor. Saray muazzam bir alanı kaplıyor.

Yeni Saray'ın inşaatı 1478'de bitiyor.

Saray dört avludan oluşuyor. Üçüncü avluya "dar-us saade" deniliyor. Harem burada bulunuyor.

Mehmed II.'nin 'Kanunname'si ile harem burada tam bir devlet kurumu haline geliyor.

Literatür: gov.tr, TRKLİ20024

Eski Saray'daki Harem teşkilâtının durumu hakkında ilk zamanlarla ilgili fazla bilgi bulunmamaktadır. Bir görüşe göre önceleri Topkapı Sarayı'nın harem dairesi yoktu, padişah burada yaşıyor, zaman zaman Eski Saray'daki haremine gidiyordu. Kanûnî Sultan Süleyman'ın eşi Hürrem Sultan'ın daima padişahın yanında olmak istemesi sebebiyle haremin ancak XVI. yüzyılın ortasında Yeni Saray'a nakledilmiş olduğu ileri sürülmüş olmakla beraber yeni yorumlar Topkapı Sarayı'nda da başlangıçtan beri haremin bulunduğu doğrultusundadır. Promontorie 1475'te Harem'deki kadınların 150'sinin Yeni Saray'da, 250'sinin Eski Saray'da oturduğunu söyler. Neşrî, Yeni Saray bahsinde harem kelimesini iki defa iki ayrı yer için kullanmıştır. Gelibolulu Âlî Mustafa Efendi de Eski Saray'ın hastalara, kadınlara ve hizmetçi zümresindeki hizmetten alâkasını kesenlere kaldığını, bundan sonra Sarây-ı Cedîd'in imarına başlandığını belirterek bu birimin kuruluşundan itibaren Yeni Saray'da da mevcut olduğunu düşündürür. Evliya Çelebi ise ilk zamanlarda Yeni Saray'da harem bulunmayıp padişahların haftada iki defa Eski Saray'a giderek o gece orada kaldığını yazar.

Bilgicioğlu, 02. 11. 19, B71B/12