Hadım etmek

Bu yazıda Osmanlı Sarayı'nın erkek çocuklara uygula(ttır)dığı başka bir vahşet biçimini göreceğiz: Hadım (=castrato, eunuch, kastrat) etmek.

Kavram:

TC-Türkçesi'ne "hadım" olarak geçen kelimenin Osmanlıca aslını arayalım.

1876'da Zenker böyle yazıyor:

Zenker, 1876, Lexica 21, S. 399

TC-Alfabesi ile yazarsak "Khadim".

Arapça. Aynı zamanda "hizmetkâr ve "iğdiş edilmiş erkek" anlamlarında kullanılıyor. (Ç: MGS)

İkinci anlamda kelimenin telaffuzu ayrı: Khadum

Zenker'de bir madde daha var:

Khadım etmek: İnsan yahut hayvanın (uzvunun, MGS) kesilmesi. (Ç: MGS)

Nişanyan sözlüğüne de bakalım.

"iğdiş" [ Şeyhoğlu, Marzubânnâme terc., 1380]
"eyitti: oşbu yakında oğlung toğa. eyitti: hây ne söylersin ben xâdimven."

[ Meninski, Thesaurus, 1680]
xâdim: Famulus, famula [hizmetçi kadın veya erkek], & Eunuchus [iğdiş]

[İbrahim Alaattin (Gövsa), Yeni Türk Lugatı, 1930]
hadim: Hizmet eden, hizmetçi, hizmetkâr. (...) hadım: Tenasül aleti kesilmiş erkek, tavaşi.

Not: Hadım "iğdiş" ve hadim "hizmetçi" biçimlerinin yazım yönünden ayrışması 20. yy'da geçekleşmiştir.

İnternet Kaynakları, Nişanyan, 23. 08. 19.

Hadım etme geleneği nereden geliyor?

Bazı başka insanlık düşmanı uygulamalarda olduğu gibi, hadım etme konusunda da Osmanlı Sarayı tarihte ilk değil.

Hadımların orijinal yurdu Mezopotamya görünüyor. Buna benzer pek çok kurumun batıya doğru taşındığı beşik.

Penzer, 1892, pdf2, B71B/2, S.135

Şimdi çeşitli hadım etme (=castrating, kastrieren) geleneklerine bakalım.

Antik devirde dindarlıktan dolayı hadımlık

Ne burada Efesli Artemis'in hadım rahibi Atargatis ve Cybele-Attis kultu bizim konumuz, ne de bu kısa araştırmamız yalnız Afrika'da değil, antik Semitler ve Amerika yerlileri arasında çok yaygın olan dindar sapıklığaa değiniyor. Böyle acaib kultlardan söz etmemiz, dindar hadımlığın nas?l adım adım batıya doğru ilerlediğini göstermektir- Mezopotamya'dan Suriye'ye, Suriye'den Küçük Asya'ya ve Küçük Asya'dan Avrupa'ya.

Penzer, 1892, pdf2, B71B/2, S.136

İlk Hristiyanlar

Bu ama, din ve hadımlar arasındaki kutsallık dışı evliliğin sonu değildi ve çileciliğin(=asceticism) erken Hristiyan kilisesindeki doğa dışı gelişimi müthiş olduğu kadar da şaşırtıcıydı.

Tertullian "Cennet Krallığı hadımların ayakları altındadır" diyordu. Origen kendi kendisini hadım edenlerden sadece biriydi.

Patristik ahlak kodeksi, Athanasius, Alexandria'lı Clemens, aziz Hieronymus, aziz Ambrosius ve von Nyssa'lı Gregor gibi erkeklerin yazılarında belgelendiği gibi, iffetin(=chastity) ne bahasına olursa olsun kesin zorunluluğunun avukatlığını yapıyor ve kadınları iffete karşı engel olarak görüyordu.

Penzer, 1892, pdf2, B71B/2, S.136

Hadım şarkıcılar

 

Hastalanmadan önce, gençliğimden beri şarkıcı (bas) ve şan hocası olarak çalışıyordum. Ayrıca, yalnız Osmanlı tarihçisi değil, aynı zamanda müzik tarihçisiyim.

"Khadum", yahut TC-Türkçesi "hadım"ın Almanca karşılığı "Kastrat". Kastrat deyince ilk aklıma gelen isim Farinelli.

Asıl adı Carlo Broschi. 1705 de Napoli Krallığına ait Andria'da doğuyor.
Babası Salvatore Broschi Avusturya'lı. Müzik hocası. Ayrıca bir ara Maratea ve Cisternino'da valilik yapıyor.

Carlo'nun çocukken sesinin çok güzel olduğunu keşfeden Salvatore, büyüyünce sesi değişmesin diye tutup çükünü kestiriyor. Zamanın ünlü hocalarından ders alan Carlo zamanla çok meşhur oluyor ve Avrupa'nın çeşitli sarayları ve opera sahnelerinde söylüyor.

Farinelli (aslında Broschi, Carlo Maria Michele Angelo)
* 24.1.1705 Andria/I, † 15.7.1782 Bologna. Şarkıcı (Hadım-Soprano).
(...)
1759dan ölümüne kadar gözlerden uzak Bologna'da yaşıyor.

(Ç:MGS)

İnternet Kaynakları, Hilscher, 23. 08. 19, B71B/7

İşin yan ürünü de çok önemli: Farinelli çok zengin oluyor! Bunu işiten fakir aileler zengin olmak için oğullarının sikini kestiriyor. Yazık ki sikini kestirmekle sanatçı olunamayacağını öğrenmek zorunda kalıyorlar.

Ama hadım şarkıcılar Osmanlı'da yok. Bu başka bir gelenek:

Kilise de, Sistine Kilisesi'nde (cappella sistina, Vatikan, MGS), yaygın olan, Papa'nın korosunda söyleyen çocukların seslerini korumak için hadım edilme uygulamasını öğütleme suçunu üstlenmek zorundadır. Her ne kadar Benedict XIV tarafından lanetlenmiş ise de, 1878de Leo XIII'ün gelişine kadar bu gelenek devam etti. Buna yakından bağlı olan, İtalyan opera sahnelerinde hadım şarkıcıların kullanılmasıydı. Onsekizinci yüzyılda bu hadımlar çok seviliyordu ve erkek sopranolar -Nicolini, Grimaldi, Senesino, Farinelli, ve pek çok diğeri, büyün Avrupa'da meşhur oldular.

Penzer, 1892, pdf2, B71B/2, S.136

Harem bekçisi olarak hadımlar

Fakat hadım konusuna, bunların harem bekçisi olarak kullanılmasına dönersek, bu uygulamayı Asur'dan Pers'e kadar yayılmış görüyoruz ve mahkumları harem bekçisi olarak kullanmak için hadım ettiklerini kesin bildiğimiz Persler herhalde bunu uygulayan ilk halk idiler. İsa'dan önce 538de Cyrus Babil'i fethettiğinde hadımların aileleri olmamasına ve sevecek kimseleri olmayan bu özel durumda kendilerini görevlendirenlere hizmet etmelerine karar verdi.

Penzer, 1892, pdf2, B71B/2, S.137

İslam ve hadımlık

FIKIH. İslâm dini, bir erkeğin kendi isteğiyle veya isteği dışında hadım edilmesini yasaklayıp haram kılmıştır. Bu konuda İslâm âlimleri arasında icmA vardır (İbn Hazm, s. 157). Hadım edilecek kişinin hür veya köle, müslüman veya gayri müslim oluşu bu hükmü değiştirmez. Ancak kısas bundan istisna edilmiş olup Hz. Peygamber, "Kölesini hadım edeni hadım ederiz" (Ebû Dâvûd, "Diyât", 7) demiştir. Hukukçuların çoğunluğu, şartların gerçekleşmesi halinde kişinin ceza olarak hadım edilebileceğini kabul ederken Hanefîler kısas değil diyet gerekeceği görüşündedirler. Resûl-i Ekrem ile birlikte savaşlara katılan ve uzun süre ailelerinden uzak kaldıkları için cinsî arzu duyan bazı müslümanlar bu arzularına gem vurabilmek amacıyla hadım olma izni istemişlerse de Hz. Peygamber buna müsaade etmemiştir (Buhârî, "Tefsîrü'l-Kur'ân", 5/9, "Nikâh", 8; Müslim, "Nikâh";, 11).

İbn Hazm, Merâtibü'l-icmâ, Kahire, ts. (Dâru Zâhid el-Kudsî), s. 157;
Ebû Dâvûd, "Diyât", 7;
Buhârî, "Tefsîrü'l-Kur'ân", 5/9, "Nikâh", 8;
Müslim, "Nikâh", 11.

İnternet Kaynakları, Yaran, 23. 08. 19, B71B/4

Güncel politika

Birincisi, Kur'an bir seferde değil, zaman içinde, Mohammed'e kendisinin değişen ihtiyaçlarını karçılayacak şekilde parça parça "malum olmuş"tur. Bundan dolayı çelişkilerle doludur.

İkincisi, Mohammed'in ilk siyasi yapılanmasndan başlayarak, islamı resmi ideoloji olarak kabul eden bütün devletler, dini güncel politikalarına göre şekillendirmişlerdir. Tefsirleri ile uygulamaları "kitabına uyduran" ulema her devirde mevcuttur.

Resûl-i Ekrem'in hizmetçilere karşı iyi davranmayı emreden hadislerine ve İsâm dininin insanları, hatta hayvanları iğdiş etmeyi yasaklamasına rağmen hadım hizmetkâr kullanımı Emevî Halifesi I. Muâviye'ye kadar uzanmaktadır.
(…)
Devlet düzeninde daha çok Sâsânîler'le Bizanslılar'ı örnek alan Araplar'ın sarayda istihdam ettikleri hadımların sayısı Abbâsîler döneminde özellikle Halife Emîn'den itibaren artmıştır. Kaynaklarda Muktedir-Billâh'ın 11.000 siyah ve beyaz hisyânının bulunduğu (Sâbî, s. 8), iki Bizans elçisinin huzura kabul edildiği bir törende 4000 beyaz, 3000 siyah hadımın görev aldığı kaydedilir.
Rüsûmü dâri'l-khilâfe, s. 8.

İnternet Kaynakları, Taneri, 23. 08. 19, B71B/4

 

 

Henüz Osmanlı'ya gelmedik. "Bir "İslam Devleti"nin ne olduğunu ve olabileceğini anlamak için, binlerce çocuğun siklerinin ve taşaklarının kesildiği mezbahaları göz önüne getirmek yeter. Ve burada çalışan kasapların işlerine daima "besmele" ile başladığını düşünmek.